“Je voelt hier de positieve vibe, de wil van de revalidanten om beter te worden.”  – Prof. Dr. Erika Vlieghe

Zwoegen in het ‘sporthotel’

Genoeg gepraat, tijd voor actie. De eerste revalidanten staan klaar om naar hun kamer vervoerd te worden. Erika: “Dag mevrouw, mag ik u naar uw kamer brengen?” “Zeker, het is een eer, zegt Mia, een Limburgse. Of ze nu wil of niet, Erika Vlieghe is sinds de start van de coronacrisis een Bekende Vlaming. “Mevrouw Vlieghe, je hebt uitstekend werk geleverd”, horen we
meermaals in de wandelgangen.

Marc gidst ons door die gangen als een volleerde scout. “Nu gaan we alleen, maar soms gaat ook de ergotherapeut of kine mee tot op de kamer omdat ze de revalidanten vanuit de rolstoel zelf op hun bed leren schuiven met een plankje.”

Mia gleed een poosje terug uit aan haar brievenbus en viel. Verdict: breuk in het bovenbeen en dubbele breuk in de pols. Ze werd geopereerd in het Virga Jesse ziekenhuis In Hasselt en revalideert nu in RevArte. Ze krijgt kine van negen tot half twaalf, inclusief rustpauzes. “Van 13.15 tot 14.30 uur volgt een sessie ergotherapie., maar vooral de kine is zwaar”, lacht ze. “Ik start met opwarmingsoefeningen om het been soepel te maken, daarna ga ik fietsen, vervolgens doe ik zijwaartse oefeningen op de toestellen. Dit is hier echt een sport-hotel”, lacht ze. Maar ik ben hier heel tevreden, tijdens de therapie wordt er veel gelachen en ze geven je veel moed.”

Wanneer we in de kamer arriveren, geeft Marc een tip aan Erika. “Gewoonlijk doe ik altijd die voetstukken omhoog (toont het even) en zet ik de rolstoel tegen de muur zodat hij uit de weg staat.”

“Wat moeten vrijwilligers doen als er een rolstoelpatiënt het bewustzijn verliest?”, vraagt Erika. “Dan moeten we het nummer 6000 bellen. Op dit traject zijn natuurlijk altijd medewerkers in de buurt, maar je hebt als vrijwilliger wel een grote verantwoor-delijkheid, ja.”

Mensen aanvoelen is een kunst

Wanneer we terug naar beneden gaan, valt Erika’s oog op de prachtige binnentuin. “Hebben jullie ook activiteiten buiten?”, vraagt ze. “We hebben net een parcours aangelegd met verschillende ondergronden waar de therapeuten en patiënten bij mooi weer samen kunnen oefenen”, vertelt An. “Ook in deze binnentuin hebben we verschillende nivelleringen, om hen terug voeling te laten krijgen met de grond.”

We ontmoeten nog even Catharina, een Nederlandse die net een nieuwe heup heeft. “Mogen we jou ook nog vervoeren?”
“Ja, gezellig toch?”, zegt ze met Hollandse flair. “Zo’n nieuwe heup is niet niks potverdorie. Sommigen zijn in een paar weken ‘klaar’, maar ik heb zeker nog vijf weken revalidatie te gaan. Gelukkig heb ik tijd zat en heb ik het ook helemaal naar mijn zin hier.”

An benadrukt dat de vrijwilligers veel meer doen dan rolstoelvervoer (geeft ons een foldertje). “Op bijna elke afdeling is er een vaste vrijwilliger voor een luisterend oor of gesprek. Als therapeuten moeten wij ervoor zorgen dat de revalidanten revalideren, wij kunnen geen half uur vrijmaken voor een babbel, daarom is het fijn dat er afdelingsvrijwilligers zijn die die taak op zich nemen. We hebben zondags-vrijwilligers die ondersteuning en patiëntenvervoer  bieden bij de zondags-vieringen. Sommigen staan in voor de wekelijkse bibliotheek-ronde. Er zijn chauffeurs voor onze rolwagenbus bij huisbezoeken of daguitstappen van patiënten. Anderen begeleiden rolstoel-patiënten dan weer naar het UZA-ziekenhuis bij consultaties en we hebben natuurlijk ook vrijwilligers in de cafetaria. Onze pool telt zo’n 45 man, maar we kunnen er altijd nog meer gebruiken”, zegt An met een knipoog.

Wat is volgens haar de ideale vrijwilliger? An: “Hij moet vooral goed kunnen luisteren. Ex-patiënten willen hier soms starten als vrijwilliger, maar als ze zelf nog in hun verwerkingsproces zitten, is de tijd niet rijp voor vrijwilligerswerk.  Marc: Je moet vooral aanvoelen wat de patiënt kwijt wil zonder per se je eigen verhaal te willen vertellen. Sommigen praten liever over koetjes en kalfjes, anderen willen hun hele leven kwijt. En we hebben ook het recht om ‘neen’ te zeggen op een vraag van een revalidant of medewerker als dat niet tot ons takenpakket behoort.”

Tous ensemble, voor de revalidant

De tijd van Erika is beperkt, kinesist Marysol leidt ons nog even rond in de grote revalidatiezaal. Een revalidant traint de stabiliteit van zijn voetgewricht op een bosubal. “Ons enige contact met de aarde zijn onze voeten. Als die niet juist reageren, reageert heel ons lichaam fout”, doceert Marysol. “Elke kinesist heeft zijn eigen specialiteit: dwarslaesie, amputaties, etc. Vroeger behandelde iedereen alle patiënten, maar nu specialiseren we meer. Bij amputaties komen er bijvoorbeeld steeds nieuwe protheses op de markt. Jaarlijks volgen we ook opleidingen.”

Voor elke doelgroep werken artsen, specialisten, verpleeg- en zorgkundigen, kinesitherapeuten, ergotherapeuten, sport- en bewegingstherapeuten, logo-pedisten, psychologen en maatschappelijk werkers samen in een gespecialiseerd multidisciplinair team. Marysol: “In deze revalidatiezaal werken vooral de kinesi-therapeuten en ergotherapeuten nauw samen. Bij een nieuwe schouder zorgen ergo’s ervoor dat de patiënten zich opnieuw zelf kunnen aankleden en wassen, wij zorgen eerder voor de mobiliteit en de kracht.”
“Je voelt hier de positieve vibe, de wil van de revalidanten om beter te worden.”

We nemen afscheid van Erika en vrijwilliger Marc. Bij RevArte organiseren ze elk jaar een bedankingsfeest (etentje en kleine attentie) voor hun vrijwilligers, waarop Marc meteen repliceert: “We krijgen die bedanking elke dag van onze revalidanten en zorgverleners, schrijf dat maar op.” Als ik An vraag of RevArte nog zou kunnen draaien zonder vrijwilligers, antwoordt ze na enige aarzeling: “Ik denk het niet.” “Ik denk het wel”, zegt Marc, maar dat gaat zeker ten koste van de kwaliteit.” Of hoe ook de vrijwilligers er elke dag mee voor zorgen dat er kleine mirakels gebeuren in RevArte. Want dat is elke revalidatie nu eenmaal, een klein wonder.

“Dit project heeft zoveel verschillende aspecten en is enorm creatief. Het is in de eerste plaats gefocust op mensen en hun talenten, niet op wat er misgaat.” – Wouter Torfs

Gelijkwaardigheid staat centraal

“Dit is de ruimte waar we elke dag beginnen en eindigen”, vertelt Dirk. “Elke ochtend gaat er iemand op de ‘voorzittersstoel’ zitten. Dat kan eender wie zijn: een jongere, een begeleider, een vrijwilliger … De persoon die plaatsneemt in die stoel, leidt die dag de overleg-momenten. ‘s Ochtends proberen we onze dag zoveel mogelijk structuur te geven. We hebben een aantal vaste ateliers zoals fitness, muziek, crea en dieren. Maar er is ook veel ruimte voor andere ideeën en activiteiten. Per activiteit wordt er een verantwoordelijke gekozen.”

“Stel nu dat de meerderheid in de voormiddag wil fitnessen, betekent dat dan dat iedereen mee moet naar het fitness-atelier?”, vraagt Wouter. “Want als begeleiders kunnen jullie natuurlijk ook maar op één plaats tegelijk zijn.”

“Wij kunnen ons inderdaad niet in twee splitsen, maar dat hoeft ook niet”, antwoordt Dirk. “Ook jongeren kunnen verantwoordelijk zijn voor een atelier. Gelijkwaardigheid is dan ook een van onze grootste principes. Zelfs als een activiteit niet op de planning staat, kan die alsnog plaatsvinden als daar tijd en ruimte voor is. Zo hadden we vandaag eigenlijk geen muziekatelier ingepland, maar nu zitten er daar toch twee jongeren. Daarnet was ik bij hen, maar ik weet dat ze onze studio genoeg kennen om ook zonder mij prima hun plan te trekken.”

“We baseren ons voor de werking van Rizsas op de institutionele pedagogie van Fernand Oury en Célestin Freinet”, licht Annick toe. “Die pedagogie richt zich op het indirect prikkelen van de verlangens van de jongeren. Om dat goed te kunnen doen, hangt veel af van de begeleiders. Zij moeten zich immers bewust zijn van hun eigen verlangens en moeten die zo gepassioneerd mogelijk kunnen overbrengen op de jongeren. Dat kan je ook niet leren uit een boek, maar enkel door te doen. Het zijn dan ook echt de begeleiders die hier het verschil maken.”

“Naast de atelierwerking hebben we een aantal vaste rollen die elke dag ingevuld moeten worden, en ook die verdelen we onder begeleiders, vrijwilligers en jongeren”, gaat Dirk verder. “Zo zijn er mensen die voor de lunch en de afwas zorgen, iemand die de telefoon opneemt, iemand die gasten onthaalt, iemand die indien nodig naar de winkel gaat enzovoort. Daarnaast hebben we ook wat specifiekere taken: omdat we vrijwilligers van over heel Europa hebben via het European Solidarity Corps, is er ook iemand verantwoordelijk voor vertalingen naar het Engels. Daarnaast is er ook nog de verantwoordelijke voor de bel: die wordt zes keer per dag geluid en zorgt voor structuur doorheen de dag.”

Zombie, zombie, zombie-ie-ie

“Hoe ben jij in dit project terechtgekomen?”, vraagt Wouter aan Dirk. “Ik ben filosoof van opleiding maar werkte voorheen eigenlijk voor een ander project van De Wissel en ben daarnaast ook muzikant. Trompet is mijn hoofdinstrument, maar ik speel ook piano en drum”, antwoordt hij. “Aha”, zegt Wouter. “Dat verklaart ook meteen waarom jij daarnet in het muziekatelier zat!” “Inderdaad”, lacht Dirk. “Speel jij een instrument?” “Helaas niet,” reageert Wouter, “maar ik zing wel graag.” “Ah, perfect”, zegt Dirk. “Net wat we nodig hebben in het muziekatelier!”

Dirk neemt ons mee naar de zolder boven het gebouwtje waar op het gelijkvloers de keuken zit. De muziek komt ons beneden al tegemoet: Zombie van The Cranberries. Boven zitten twee jongeren met een gitaar op hun schoot, vrijwilliger Manon zit achter de piano en Dirk vergezelt hen achter de drums. Wouter moet even zijn bril gaan halen om de tekst te kunnen lezen, maar nog geen tien minuten later staat hij ‘in your head, in your head, zombie, zombie, zombie-ie-ie’ te brullen alsof hij er al z’n hele leven lang voor aan het repeteren is.

“Rizsas focust zich specifiek op jongeren die geen aansluiting meer vinden in het reguliere onderwijs. We bieden hen elke weekdag een plek waar ze tot rust kunnen komen en zichzelf kunnen ontplooien.” – Annick Haesendonck

Wanneer de bel ons laat weten dat het tijd is voor het afsluitmoment, vragen de jongeren om nog snel één laatste keer het nummer te spelen voor we naar beneden gaan. “Je ziet het, Wouter, je zangtalent maakt al indruk!”, lacht Dirk.

Deelnemen is belangrijker dan winnen

Iedereen verzamelt in het vergaderlokaal voor het afsluitmoment. Alle taken worden overlopen en afgecheckt. Begeleider en voorzitter van de dag Jolien vraagt aan iedereen hoe hun dag is geweest. De antwoorden variëren van een simpele ‘goed’ tot uitgebreide beschrijvingen. “Wouter, hoe was jouw dag?”, vraagt Jolien wanneer hij aan de beurt is.

“Vanochtend heb ik een lange wandeling gemaakt met een goede vriend. Daarna ben ik naar hier gekomen, en ik moet zeggen dat ik enorm onder de indruk ben van jullie allemaal en van de werking van Rizsas”, vertelt Wouter. “Het project heeft zoveel verschillende aspecten en is enorm creatief. Het is in de eerste plaats gefocust op mensen en hun talenten, niet op wat er misgaat. Prachtig vind ik dat. Daarbovenop kreeg ik ook nog eens de gelegenheid om muziek te spelen en heb ik herontdekt hoé graag ik zing. Ik kan het niet heel goed, maar ik doe het wel graag. En als ik hier vandaag iets heb geleerd, is het wel dat dat het allerbelangrijkste is.”

“Een van onze belangrijkste waarden is dat we multidisciplinair werken. Dat betekent dat we onder één dak zitten met heel wat diverse disciplines die allen nauw met elkaar  samenwerken om de patiënten zo goed mogelijk van dienst te zijn.” – Andy De Vos

Bewegen is belangrijk

“Vandaag willen we vooral inzetten op het belang van bewegen. We merken dat het niet zo eenvoudig is om patiënten daarvoor te motiveren. Maar het kan een ontzettend verschil maken in iemands levenskwaliteit, zowel preventief als herstelgericht. Het is onze taak om ervoor te zorgen dat mensen wel gemotiveerd worden om bewegen in hun dagelijkse routine op te nemen”, legt Andy uit.

“Om iemand succesvol aan het bewegen te krijgen, zoeken we eerst uit wie de patiënt is. Sport hij of zij liever alleen of in groep? Is bewegen een opgave of heeft de patiënt weinig motivatie nodig om meer te bewegen? Eens we dat beeld hebben gevormd, kijken we naar de opties die bij de patiënt passen.

Zo werken we onder meer met praktijk-ondersteunende kinesisten die groepslessen geven en hebben we de beweegroute Allez Bougez doorheen de buurt. De route start hier aan het centrum en loopt door het nabijgelegen park. Met behulp van straatmeubilair kunnen mensen een twintigtal eenvoudige oefeningen uitvoeren. Sinds enkele jaren maken we ook gebruik van Bewegen op Verwijzing, een project waarbij een bewegingscoach samen met een patiënt een beweegplan op maat opmaakt en die patiënt ook motiveert om dat te volgen. Dat project vindt trouwens zijn oorsprong in een Leuvens wijkgezondheidscentrum.”

An’s telefoon rinkelt. “Onze patiënten zijn er”, zegt ze. “Klaar om aan de slag te gaan?”

Gezond 100 worden

We maken kennis met de 81-jarige Ghislaine en de 78-jarige Ilona, twee overbuurvrouwen uit de buurt die naar eigen zeggen alles delen. Zo ook hun goesting om te blijven bewegen voor hun gezondheid.

“Mijn kinderen zijn ervan overtuigd dat ik 100 jaar ga worden”, zegt Ghislaine. “Daarom kom ik geregeld sporten, want ik wil wel goéd 100 jaar worden. Ik heb mezelf nu een jaar gegeven om de achterstand in te halen die ik opgelopen heb tijdens de coronapandemie. Iedereen zei mij dat ik moest wandelen om fit te blijven, maar ik doe dat niet graag. Maar de groepslessen, die doe ik met veel plezier.”

Terwijl de dames zich klaarmaken voor de les, bereidt Leen samen met Andy en zijn collega Marlies de ruimte voor: stoelen gaan aan de kant en matjes worden verzameld. Eens iedereen zich samen heeft verzameld in een cirkel, toont Leen samen met Marlies de opwarmingsoefeningen voor alsof ze nooit wat anders heeft gedaan. “We zijn altijd op zoek naar goeie kinesisten hé”, grapt Andy.

Naast de groepslessen in het wijkgezondheidscentrum gaat Ghislaine eveneens elke maandagavond naar de wekelijkse beweeglessen in de sportzaal van het nabijgelegen wijkschooltje. “Die organiseren wij samen met Stad Gent”, legt An uit. “Zij zorgen voor de lesgever en de organisatie, wij zorgen dat patiënten de weg vinden naar de les. Katrien, onze gezondheidspromotor, is daar ook telkens aanwezig. Zo kunnen deelnemers ook steeds bij haar terecht met eventuele vragen.”

Andy legt een rekoefening uit die Leen op haar beurt voortoont aan Ghislaine en Ilona. “Ik voel het ook al in mijn schouders”, lacht ze. “Straffe madammen! Ik twijfel er niet aan dat jullie die 100 jaar vlot gaan halen. Zeker met de nodige ondersteuning van het team van WGC Nieuw Gent. Het woord wijk staat duidelijk centraal in dit wijkgezondheidscentrum.”

“Sinds een vijftal jaar hanteert Ten Dries een vlakke organisatiestructuur met multidisciplinaire teams die zelforganiserend werken.” – Hanna Van Coster

Op zoek naar Nael

We laten Diethe achter bij juf Beatrijs en zwaaien de klas gedag om op zoek te gaan naar de vijfjarige Nael, een jongen met een motorische beperking. Maar hem vinden blijkt makkelijker gezegd dan gedaan, want de klas lijkt spoorloos. “Het is een uitzonderlijk mooie septemberdag, dus wellicht zijn zij even een spontane wandeling gaan maken”, zegt Stefanie. “Maar dat biedt ons een ideaal moment om even een kijkje te gaan nemen in de leefgroepen.”

Ten Dries werkt heel vraaggestuurd: kinderen en jongeren kunnen er enkel naar school gaan maar ze kunnen er ook 7 op 7 ondersteund worden. Daarom is er een groot aanbod van sport- en vrijetijds-activiteiten op maat, therapeutische ondersteuning en een weekend- en vakantiewerking. Ook kinderen die in het reguliere onderwijs naar school gaan kunnen in Ten Dries terecht voor mobiele en ambulante begeleiding.

Wanneer we terug in het schoolgebouw komen, weet een collega van Stefanie ons te vertellen dat de klas van Nael op de nabij-gelegen manege is voor hippotherapie. Daar maken we kennis met Laurens, coördinator van Dennenhof, en Kim, hippotherapeute.
“Niet alleen de kinderen hebben nu middagpauze”, zegt Kim. “Ook de paarden hebben er nood aan om even buiten rond te lopen met elkaar. Het werk dat ze hier doen is immers ook heel intens voor hen.”

Etenstijd

En daar is eindelijk de klas van juf Els met Nael. Hendrik rijdt hem terug naar Ten Dries, waar Nael een plekje aan tafel krijgt en Hendrik hem een slabber aantrekt. “De kinderen eten in twee groepen”, vertelt Stefanie. “Anders zou het te druk worden.”

“Ik zie dat ook hier weer het volledige team wordt ingezet om de kinderen te helpen bij het eten geven, los van hun functie”, zegt Hendrik bewonderend. “Doen jullie dat altijd en is dat al lang zo?”, vraagt hij aan een collega van Stefanie. “Al zo lang als ik het me kan herinneren”, antwoordt Valerie D’hoker. “En ik werk hier al 27 jaar. Maar we zien de laatste jaren wel een grote toename in de zorgzwaarte van de kinderen bij ons in Ten Dries. Momenteel hebben bijna alle aanwezige kleuters intensieve hulp nodig bij het eten. We hebben heel wat kinderen met slikproblemen, dus iedereen die mee eten geeft, heeft een opleiding gekregen om de kinderen op de comfortabele en veilige manier te begeleiden bij het eten en drinken.”

Ook Nael heeft slikproblemen en eet volledig gemixt. Vandaag staan er vol-au-vent, kroketten en sojascheuten op het menu. “Een bijzonder flinke eter”, merkt Hendrik op. “Maar wie zou er niét blij zijn met vol-au-vent en kroketten?”

“Door te werken in clusters hebben we de mogelijkheid om kinderen enkele jaren door dezelfde mensen te laten omringen. En dat is ontzettend waardevol. Zowel voor de kinderen en hun ouders als voor ons.” – Stefanie Pesant

Tot ziens, Ten Dries

Na het eten is het tijd voor een dutje en nemen we niet alleen afscheid van Nael maar ook van Ten Dries. Directeur Rianne Welvaarts komt nog even langs om ons uit te zwaaien. “Mag ik je ontzettend feliciteren met deze prachtige werking?”, vraagt Hendrik haar. “Ik ben meer dan onder de indruk van de warme sfeer en collegialiteit die hier heerst, altijd met de kinderen op de eerste plaats.”

“Dat mag zeker”, glimlacht Rianne. “Al heb ik natuurlijk erg veel te danken aan mijn voorganger en aan alle medewerkers die zich dag in dag uit inzetten voor onze cliënten. Deze organisatie mogen leiden is een hele eer.” Rianne nam zelf pas enkele maanden geleden de fakkel over van Luc Goossens, die mee aan de wieg stond van de geïntegreerde werking waarvan we vandaag het resultaat konden zien.

Van het begin naar het einde

Terwijl Aïko aan Margot toont hoe ze medicatie klaarmaakt voor en invoert in het computersysteem, vertelt ze hoe ze op geriatrie is terechtgekomen. Dat bleek niet haar oorspronkelijke plan. “Ik ben eigenlijk afgestudeerd als vroedvrouw in 2017, maar een vaste job vinden op een materniteit was toen quasi onmogelijk. Ik had al vakantiewerk gedaan bij de mobiele ploeg van AZ Jan Portaels en sprong toen geregeld bij op deze afdeling. Net voor ik afstudeerde, kreeg ik een bericht van An (Ronsmans, afdelingsverantwoordelijke van Geriatrie 2, red.) om te vragen of ik hier niet voltijds aan de slag wou.

Het idee was dat ik dit tijdelijk zou doen, tot er een plek vrijkwam op de materniteit. Maar ondertussen ben ik hier zes jaar en wil ik niet meer weg. Dat we zo’n hecht team hebben dat erg goed op elkaar ingespeeld is, draagt daar natuurlijk ook aan bij. Je blijft niet op een job voor je collega’s alleen, maar zij kunnen wel een enorm verschil maken in hoe graag je die job doet. Ik heb in de tussentijd effectief op de materniteit gewerkt, maar ik was er niet gelukkig. Na vier maanden heb ik gevraagd of ik terug naar de afdeling geriatrie mocht. Dit is waar mijn hart ligt.”

“Wat een switch”, zegt Margot bewonderend. “Van het begin van het leven naar het einde van het leven. Dat toont maar weer eens hoe flexibel verpleegkundigen zijn!”

“Het idee was dat ik hier tijdelijk zou werken, tot er een plek vrijkwam op de materniteit. Maar ondertussen ben ik hier zes jaar en wil ik niet meer weg.” – Aïko Blanckaert

We volgen Aïko naar de kamer van een van de patiënten. “Mag ik uw geboortedatum eens?”, vraagt ze aan een montere man in de hoek van de kamer. Haar zin is amper af of hij heeft zijn geboortedatum al uitgesproken: 4 september 1933. “U weet het goed hé”, lacht Aïko. “Het is dan ook nog niet lang geleden”, reageert de man spitsvondig. “Maar ik vraag dat niet om uw geheugen te testen hoor, we doen dat om zeker te zijn dat we de juiste medicatie aan de juiste patiënt geven”, legt Aïko uit.

Intussen zet zijn kamergenoot grote ogen op. Margot legt hem uit waarom ze vandaag mee op pad is met Aïko, met een reporter en fotograaf in haar kielzog. “En komt dat dan in de gazet?”, vraagt hij. “En wanneer? Want dan kan ik mijn vrouw verwittigen hé!”

Om stil van te worden

“De palliatieve eenheid is momenteel volzet, dus liggen er drie palliatieve patiënten op onze afdeling. Een van hen mag nu wel naar daar, dus gaan we haar even wegbrengen”, zegt Aïko. “Daar word ik heel stil van”, reageert Margot. “Ik heb sowieso enorm veel bewondering voor elke verpleegkundige, maar de drive die jij en je collega’s tonen op een afdeling die zowel mentaal als fysiek best zwaar is … Ik weet dat ik in herhaling val, maar ik ben echt enorm onder de indruk en word hier heel nederig van.”

Na een lange wandeling komen we aan in De Cirkel, de afdeling palliatieve zorg van AZ Jan Portaels. “Meteen een heel andere sfeer”, merkt Margot op. “Veel gemoedelijker. Een groot contrast met de bedrijvigheid in de rest van het ziekenhuis.”

“Dat is ook precies de reden waarom De Cirkel zich in een andere vleugel bevindt”, legt Aïko uit. “Hier kunnen mensen echt tot rust komen.” De kamers zien er heel anders uit dan de klassieke ziekenhuis-kamers: sfeervoller en huiselijker. Er is ook een gemeenschappelijke living en een stille ruimte waar zowel patiënten als hun naasten vrij terechtkunnen. “Hier wordt er ook niet gewerkt via een stikt dagschema, maar stellen we de verzorging en de maaltijden af op het ritme van de patiënt”, vertelt palliatief verpleegkundige Mira. “Onze zorg richt zich immers op comfort en levenskwaliteit in plaats van op levensduur.”

Wanneer we met een leeg bed terugkeren naar Geriatrie 2, zijn we allemaal stil.

“Soms hebben we wel wat zelfstandige ouderen, maar meestal zijn onze patiënten zeer hulpbehoevend. Dat maakt het soms wel pittig.” – Aïko Blanckaert

Ongebreidelde passie

Wanneer we Margot een week later opbellen om te vragen wat haar is bijgebleven, hoeft ze daar niet over te twijfelen. “Ik heb er nog heel vaak aan teruggedacht. Vooral de ontzettende warmte binnen het team heeft me echt geraakt. Hoe zij elkaar ondersteunen om samen het beste te kunnen realiseren voor hun patiënten, dat was erg mooi om te zien. Ook de ongebreidelde passie voor hun job vond ik indrukwekkend. Het is een gevoel dat je onmogelijk kan overbrengen in een vacature, dat moet je écht beleven.”

Ook Aïko is de passage van Margot nog niet vergeten. “Het was een heel fijne ervaring. Het is natuurlijk altijd leuk om lovende woorden te horen over je werk, maar daarnaast was het ook een aangename samenwerking en hadden we meteen een goed contact. Margot mag nog langskomen!”

“Bij Katia voel je meteen haar enorme ervaring. Ze stelt voortdurend vragen aan de bewoners en checkt alle non-verbale signalen.” – Karine Moykens

Ventileren bij vertrouwenspersonen

Van De Balans gaat het naar een volgende woongroep waar bewoners verblijven met de spierziekte van Duchenne. “Vaak belanden ze vanaf negen jaar al in een rolstoel en vanaf 14 jaar hebben ze nachtelijke beademing nodig via een masker”, vertelt Katia. We springen binnen bij Kevin (29), die onlangs op het VRT-journaal verscheen in een reportage naar aanleiding van de torenhoge energiekosten voor zorgvoorzieningen. “Een bekende Vlaming hè”, lacht Katia. Over zijn handen zit een soort ‘koepeltje’ met extra verwarming, zodat hij zijn handen goed kan warm houden en een kleine joystick bedienen. “Als hij koude handen heeft, kan hij niets meer. Dankzij slimme domotica kan hij zoveel meer: zijn televisie aanzetten, computerspelletjes spelen, naar Netflix kijken.”
“Toch mooi dat daardoor zijn bewegingsvrijheid vergroot en hij nog in grote mate zelf kan beslissen wat hij wil doen”, antwoordt Karine.

Vroeger werden personen met spierziektes niet ouder dan 24 jaar omdat er veel minder medische knowhow beschikbaar was.
“Ondertussen hebben we Duchenne-patiënten van boven de dertig.”
Ons oog valt op het afscheidsprentje van Pieter, een dertiger. “We weten dat dat moment er vroeg of laat aan komt. Gelukkig kunnen we steeds bij elkaar en bij twee vertrouwenspersonen zaken ventileren. En mijn fiets is mijn psycholoog (lacht).”

De bel gaat. “Op afdeling wonen 1 is iemand uit zijn bed gevallen, hij is een beetje gekwetst aan de buik. We zullen straks gaan kijken, het is niet zo dringend.”

Even later zijn we te gast bij Pascal en Iris, een koppel dat samenwoont op een kamer. Hij heeft spina bifida, zij cerebrale parese. “We hebben iemand mee van het ministerie.” “Het ministerie?” herhaalt hij lijzig. We barsten allemaal in lachen uit.
“Ik wil niet dat die mensen naar mijn gat komen kijken hé?” Humor kan de zorgzwaarte soms iets lichter maken.

Ook Jolien, die last heeft van propjes in de oren, is blij met ons bezoekje. Twee koptelefoons springen in het oog. “Eentje dient voor muziekfestivals, dit jaar was ik op Dranouter.” “Ik heb je daar gezien”, antwoordt Karine spontaan. Er ontspint zich een fijn gesprekje. Jolien is mentaal heel goed en streeft naar meer zelfstandigheid. “Ze wil graag alleen gaan wonen, maar dat is niet zo evident natuurlijk.”

En dan is het tijd voor Johan, de man die deze morgen uit zijn bed viel. Katia gaat er langs, samen met een dokter. Ze checken de lichte kneuzing op zijn buik en spoelen ook zijn oren uit met warm water. Aan de muren hangen opvallend veel foto’s en tekeningen van vogels. “Ik heb vroeger nog Australische praatvinken gekweekt”, zegt hij fier. Hoewel we bij de meeste bewoners ‘binnenvallen’, worden we bijna steeds vriendelijk onthaald.

Levenskwaliteit als hoogste goed

Opeens gaat de noodbel voor Tijs, die last heeft van fluimen. Hij lijdt aan de zieke van Duchenne en kan niet meer spreken sinds vorig jaar, daarom communiceert Katia via liplezen en oogcommunicatie. Hij heeft ook een spraakcomputer. “Eenmaal je geïntubeerd bent en aan de machine beademd werd, lukt het meestal niet meer voor Duchenne-patiënten om terug te vallen op hun oorspronkelijke mondpijp- of maskerbeademing. De enige optie is dan een tracheotomie, een operatie waarbij een opening in de voorzijde van de luchtpijp (trachea) wordt gemaakt, in het midden van de hals, vlak boven het borstbeen. Door deze opening wordt een buisje (canule) in de luchtpijp geplaatst.”
Er is ook een probleempje met de ‘cuff’, een kleine ballon die gevuld kan worden met lucht, dat Katia vakkundig oplost. “Hij gaat ook regelmatig in Vte-alarm, dat betekent dat de longen onvoldoende geventileerd worden. Door zijn houding te veranderen, kan je dat deels oplossen. En ik heb ook zijn bovenste luchtwegen geaspireerd. Bij een noodoproep tot aspiratie bij onze tracheopatiënten heb je amper een paar minuten tijd om daar te zijn.”

“Bij een noodoproep voor aspiratie bij onze tracheopatiënten moet je binnen de paar minuten daar zijn.” – Katia Damman

Na een rollercoaster van drie uur belanden we terug op het bureau van Katia. Karine steekt haar bewondering voor deze organisatie én energieke verpleegkundige niet onder stoelen of banken: “Dit is een topinstelling met een heel goede reputatie. Ik probeer elk jaar een werkbezoek te doen in elke sector, maar meestal ga ik mee met mijn inspecteurs, dit is toch een heel ander soort bezoek. Bij Katia voel je meteen haar enorme ervaring. Ze stelt voortdurend vragen aan de bewoners en checkt alle non-verbale signalen. Zelf kon ik hier uiteraard geen zorgen toedienen, want ik heb niet de nodige medische en verpleegkundige kennis noch vereiste competenties. Met al deze gradaties van zorgzwaarte moet je heel goed oppassen wat je doet.”

De medische vooruitgang zorgt ervoor dat we langer kunnen leven, maar de zorggraad wordt steeds hoger. “Natuurlijk willen we allemaal zo lang mogelijk thuisblijven, of je nu een beperking hebt of een oudere persoon bent, maar dit soort voorzieningen zullen meer dan ooit nodig blijven. En zolang mensen levenskwaliteit ervaren, moeten wij ervoor zorgen. De bewoners zelf moeten die grens bepalen, hoezeer het einde ook nabij is”, besluit Karine.

“Ik heb me verdiept in diabetes en ben nu educator. Dankzij nieuwe innovaties hoeven we in de toekomst hopelijk minder te prikken.” – Anima

Haast en SPOED …

Eenzaamheid is ook een ziekte van deze tijd. Je voelt dat Hilda snakt naar wat meer bezoek, warmte ook. “Soms vragen we ons wel af waarom er niemand langskomt, maar wij kennen natuurlijk de familiale voorgeschiedenis van onze patiënten niet in detail”, vertelt Anima. “We helpen ook jongeren, na een ongeval of bij kanker, maar we zien vooral oude mensen. Soms zijn we hun enige aanspreekpunt op een hele dag. Ze zijn altijd blij als ze ons zien komen. Vooral ‘s morgens hebben we heel weinig tijd om met de mensen te praten. Veel hangt ook af van het verkeer, denk aan wegen-werken of files. Dat is inderdaad jammer.”

In thuisverpleging moet het vooruit gaan. Annelies Tuyls, expert thuisverpleging i-mens, legt uit waarom: “Thuisverpleegkunde kent een prestatiegerichte financiering; Wij factureren via een derdebetalerssyteem aan de mutualiteiten; het bedrag per prestatie is een resultaat van onderhandelingen tussen mutualiteiten en het RIZIV. Op een ochtendronde doet een thuisverpleegkundige zo’n twintig patiënten. Indien het bedrag van de nomenclatuur al wat zou aangepast worden aan de indexering van de lonen en de stijgende brandstofprijzen, dan zouden we al iets meer centen krijgen voor de prestaties die we leveren.”

Er is ook een groot tekort aan goede verpleegkundigen. “Hen zoeken, vinden en houden is een grote opdracht”, weet Annelies. “Het gebeurt dat wij patiënten die na een ziekenhuisopname thuis extra zorg nodig hebben, moeten teleurstellen omdat we niemand vinden. Dat zijn schrijnende situaties. Dan contacteren we diensten van andere thuiszorgorganisaties om die zorg toch te kunnen bieden. Vanuit i-mens proberen we steeds een passende oplossing aan te reiken, samenwerken met zelfstandige verpleegkundigen in wat wij een hybridemodel noemen, is meer en meer aan de orde.”

Kan de politiek reddingsboeien uitgooien? Vandenbroucke wikt zijn woorden:
“Verpleegkundigen die zich moeten haasten van de ene naar de andere patiënt, dat is niet goed. We zouden willen dat er meer tijd is per patiënt, maar we moeten niet enkel zorgen voor meer geld – in de verdeling van geld in de federale begroting is  gezondheidszorg een topprioriteit voor mij –, maar ook voor meer verpleegkundigen. Dé vraag van de nabije toekomst is: hoe kunnen we op de meest efficiënte manier samenwerken rond de patiënt met de huisarts, specialist, verpleegkundige, psycholoog, zorgkundige, waarbij iedereen dat doet waarvoor hij is opgeleid.”

Anima: “De mensen willen natuurlijk dat we langer blijven, maar die tijd is er niet. Als thuisverpleegkundigen hebben we wel ook een doorverwijsfunctie. Als we merken
dat er extra hulp nodig is, kunnen we doorverwijzen naar andere thuiszorg-diensten. Bij palliatieve mensen werken we samen met Omega, een thuisequipe voor palliatieve zorg, die o.a. pijnpompjes geeft. Bij een depressie verwijzen we door naar een psycholoog. En regelmatig is er multidisciplinair overleg met de hoofd-verpleegkundige, huisarts, kinesist …”
“Dat hoor ik graag. We willen trouwens meer investeren in geestelijke gezondheidszorg in de eerste lijn, via psychologen die goedkoop beschikbaar zijn”, vult de minister aan.

Chemo aan huis

Ondertussen zijn we bij Marie-Louise. Haar steunkousen moeten uit. “Laten we elk een been doen”, stelt Anima voor. “Trek maar goed, mijnheer de minister”, zegt Marie-Louise. Even later is de klus al geklaard.
“De meiskes die ons verzorgen, zijn allemaal vriendelijk”, zegt ze spontaan.

Nog geen vijf minuten later zijn we al in het huis van Michaël. Een wonde op zijn buik ettert al een paar weken en heeft dagelijkse zorg nodig. “Ik heb er gelukkig helemaal geen last van”, zegt Michaël, terwijl hij zich neervlijt in de sofa.
“Ik ben op stage”, glimlacht de minister, die hier enkel kan toekijken. Anima ontsmet de wonde, doet er zalf op en brengt vingervlug een verband aan.
“Hij had ook een snee van een operatie”, merkt de minister nadien op.
“Klopt”, antwoordt Anima. “De meeste wondes ontstaan door verwaarlozing. Zeker de oudere generatie gaat niet snel naar de dokter. Per ronde hebben we minstens 4 à 5 keer wondzorg.”

Nieuwe patiënten komen bij i-mens vooral via huisartsen,  ziekenhuizen en ziekenfondsen. “Thuisverpleegkunde wordt meer gespecialiseerd”, zegt de minister. “Ziekenhuisopnames worden korter en korter. Ziekenhuizen verwachten dat er in de toekomst thuis steeds meer vrij gespecialiseerde zorg geboden wordt, maar ook therapieën zoals chemo. Er lopen nu proefprojecten rond thuishospitalisatie. Dat betekent dat thuisverpleegkundigen steeds meer bijscholingen zullen volgen.”

“We hebben in ons team ondertussen al wondzorgreferenten (specialisten, red.), palliatief referenten en diabetesreferenten. Zo proberen we elk team binnen i-mens te versterken. Bijscholingen houden je alert”, vertelt Anima, terwijl we bij Suzanne en Louis aanbellen. Bij haar moeten de steunkousen uit – de minister is ondertussen gerodeerd –  bij hem wordt de glycemie gemeten en insuline toegediend. Vooral Suzanne is rad van tong. “De maskes hebben weinig tijd, maar ze luisteren als je iets vraagt.”
“Je benen zien er nog goed uit”, complimenteert Vandenbroucke de kranige vrouw. Ondertussen prikt Anima met een prik-apparaatje in de vinger van Louis, waarbij een druppel bloed vrij komt. Deze houdt ze tegen een teststrip aan. Na een paar seconden verschijnt op het schermpje van de bloedglucosemeter een getal in mmol/l. “Jouw glycemie is 126, dat valt goed mee.” Nadien krijgt hij zijn insulinespuit.

“Het komende jaar wil ik echt inzetten op thuis­hospitalisatie, en daar heb je ook gemotiveerde verpleegkundigen voor nodig.” – Frank Vandenbroucke

Hetzelfde tafereel voltrekt zich in het pittoreske Kobbegem, de thuishaven van Albert. Ook hij is een diabetespatiënt. Nadat zijn glycemie is gemeten – het prikken verloopt wat moeizaam, er komt nauwelijks bloed uit zijn vinger – en insulinespuitje toegediend, wil hij nog een extra inspuiting met incretines. Incretines zijn darmhormonen die in staat zijn om de glycemie te doen dalen, zonder dat er een risico is op hypoglykemie.  Anima: “Obese mensen gebruiken ze echter ook om sneller te vermageren, daarom zijn ze nu heel schaars.”

“Ik heb nog geen Alzheimer hè”, antwoordt Albert, maar volgens Anima heeft hij de  incretine-spuit deze voormiddag al gekregen. Ze dubbelcheckt via haar tablet waarin de zorgplanning van alle patiënten wordt geregistreerd en krijgt de bevestiging dat in de ochtend de inspuiting reeds werd toegediend.

“Wat is het moeilijkste aan jouw job?”, vraagt Vandenbroucke nog aan Anima. “Geen idee, eigenlijk. Ik doe mijn job supergraag, we mogen steeds meer nieuwe technieken aanleren en toepassen, zoals gespecialiseerde wondzorg of chemo’s thuis afkoppelen die patiënten in het ziekenhuis aangeprikt kregen. Velen denken bij thuisverpleging vooral aan ‘het toilet doen’, maar we kunnen en mogen veel meer.”

“Super, jullie zijn echt een belangrijk deel van de verzorging en dat zal nog meer zo worden”, weet de minister. “In de toekomst hopen we dat chemo- of antibioticakuren thuis kunnen plaats-vinden. Mensen moeten het zelf ook willen, maar thuishospitalisatie kan een stuk aangenamer zijn voor henzelf; voor de gezondheidszorg is het een stuk goedkoper, want je moet niet de hele ‘hotelkost’ van een ziekenhuis voorzien. Het komende jaar wil ik echt inzetten op die thuishospitalisatie, en daar heb je gemotiveerde huisartsen en verpleeg-kundigen voor nodig. En hartelijk bedankt Anima, ik vond het heel tof en leerrijk.”

“Mag ik nog een selfie met jou?”, lacht ze, waarna hij spontaan poseert.

Of beleidsmakers dit soort werkveld-bezoeken niet meer zouden moeten doen, werpen we hem nog toe. “Zeker en vast. Het is vaak waardevoller dan een zoveelste vergadering”, zegt hij fijntjes. En weg is ie, terug naar een zoveelste…meeting.

“Als zorgkundige bouw je een band op met de ouderen. Je kan die laatste levensfase écht mee de moeite waard maken.” – Candice De Windt,Vlaams Zorgambassadeur

Candice ondersteunt een vrouw. Het valt op hoe spontaan ze de bewoners aanraakt en hoe kalm ze blijft. Zeker bij mensen met dementie is geduld een schone deugd. Gejaagdheid zet je heel snel over.

In dit woonzorgcentrum loopt net de expo Dementie in beweging, naar aanleiding van Werelddag Dementie. Bewegen traint niet enkel de spieren, ook het geheugen en het concentratievermogen. “We doen aan zitdansen, stoelenyoga, petanque … Bewoners mochten ook hun favoriete topsporter kiezen en werden nadien gefotografeerd in dezelfde tenue.”

Twee elektrische duofietsen springen in het oog. Soms doen zorgkundigen en/of ergotherapeuten een ritje met een van de bewoners, ook mantelzorgers, familieleden of gedreven vrijwilligers kunnen de fiets ‘ontlenen’ voor een ritje. Candice test de fiets alvast met bewoner Tony. “Ik ben al blij dat ze niet tegen een paaltje gereden is”, zegt hij nadien kurkdroog. 

Vers eten, home made

Ondertussen is Esperance op de tweede verdieping al gestart met het bedelen van de soep. De meesten eten hier zelfstandig, al dan niet met ergonomisch bestek met extra brede handgrepen, sommigen krijgen wat hulp. Vandaag staat de klassieker tomatensoep met balletjes op het menu. De bewoners helpen met groenten snijden en balletjes rollen. “Het stimuleert hun fijne motoriek en prikkelt alle zintuigen”, weet Esperance. “En het verhoogt hun zelfredzaamheid.” Bij Molenkouter zijn ze heel fier op hun eigen, verse keuken. “Elk kwartaal is er een bewonersraad, waarbij het eten met stip één van de hoofdthema’s is”, weet Freia. “Vele woonzorgcentra werken samen met externe cateraars, maar wij maken alles zelf.” 

Na de lunch is er een pauzemoment voor Esperance, die jobfierheid uitstraalt. “Als je warmte geeft, krijg je die terug”, zegt ze. “Ik hou zo van het huiselijke gevoel hier. Die toffe sfeer maakt je werk in zekere zin lichter. Als iedereen humeurig rondloopt, krijg je meer stress. Natuurlijk is ons werk fysiek zwaar en soms zijn we met te weinig personeel. Dan durf ik ’s avonds nog piekeren, zeker als je de dag nadien met interimkrachten moet samenwerken. Zij kennen het huis niet. Je moet ze enorm ondersteunen én je eigen werk doen. Niet alle bewoners zijn ook even geduldig, dan zeg ik rustig dat ze even moeten wachten. Ik kan goed onder druk werken, tot op een bepaald niveau.”

“Als je warmte geeft, krijg je die terug. Een toffe sfeer maakt je werk in zekere zin lichter.” – Esperance Mutula, zorgkundige

Onlangs stierf Fernanda, met wie ze bijzonder goed overeenkwam. “Ik noemde haar zelfs moeke en ben naar de begrafenis gegaan, ik had een goede band met de familie. Mijn bewoners hoeven mij niet graag te zien, maar wederzijds basisrespect is cruciaal.”  

Doorgroeikansen bij de vleet

Elk jaar stromen in woonzorgcentrum Molenkouter verschillende zorgkundigen door tot verpleegkundige. Die zorgkundigen moeten natuurlijk vervangen worden. Soms gebeurt dat intern, bijvoorbeeld vanuit de poetshulp, keuken of buitendienst, maar alle woonzorgcentra ‘vissen’ al in een lege vijver. “Sommigen keren ook terug naar ons”, weet Freia De Boeck.

Het komt er ook op aan om zorgkundigen te blijven motiveren door ze te engageren in werkgroepen en hun voldoende verantwoordelijkheid te geven in hun taken en sterktes. “We werken met tilliften en genummerde tildoeken in de badkamer. Maak iemand daar ‘eigenaar’ van. Elke dag is er ook een briefing over de bewoners en elke maand is er een teamvergadering om de teamdynamiek te evalueren. Elke zorgkundige kan dagelijks terecht bij zijn afdelingshoofd. En jaarlijks krijgen de teams een budget waarmee ze zelf een teambuilding mogen organiseren.” 

Het middaguur lonkt. Candice, zelf ooit gestart als verpleegkundige, neemt afscheid van Esperance en maakt de bilan op. “Ik besef eens te meer hoe gevarieerd deze job is. Het is zoveel meer dan ‘de was en de plas doen’. Elke dag is anders en een tikkeltje onvoorspelbaar, want elke bewoner vraagt op een andere manier aandacht of zoekt op een andere manier contact. In een algemeen ziekenhuis zijn die contacten veel kort-stondiger, hier bouw je een band op met de ouderen. Dat maakt het emotioneel wat meer beladen, maar je kan die laatste levens-fase écht mee de moeite waard maken.”