Zorg is … duurzaam & innovatief

ZNA Cadix: slim, duurzaam en hoog(technologisch)

Het Antwerpse ZNA Cadix is in meer dan één opzicht bijzonder. Deze landmark tussen landschaps-park Park Spoor Noord en de Cadixwijk telt 22 bouwlagen, blinkt uit in hightech en duurzaamheid en is zelfs een stukje publiek domein met winkels en horecazaken op het gelijkvloers. Een unieke inkijk in het modernste ziekenhuis van Antwerpen.

Van een monumentale wenteltrap tot een surrealistisch kunstwerk – een omgekeerde operatiezaal met OK-materiaal uit 1910 van kunstenares Sofie Muller – in het hippe restaurant op de derde verdieping: in dit ziekenhuis val je van de ene verrassing in de andere. “Kunst binnenloodsen was zeker een van onze doelen”, vertelt Jan Vandenberghe, algemeen facilitair directeur ad interim. “We vroegen aan de kunstenaars om zo veel mogelijk te werken met gerecupereerde materialen.” Jan was als projectleider bouw de voorbije vier jaar een van de bezielers van het gloednieuwe ZNA Cadix. “Elke deur en elke steen heb ik op de voet gevolgd, inclusief alle meetings met alle actoren, zoals de raad van bestuur. Op 1 april stopt mijn job hier.” 

In september 2023 verhuisden artsen, verpleegkundigen, heel wat andere medewerkers en patiënten van het Antwerpse ZNA Stuivenberg naar ZNA Cadix. Dit ziekenhuis kwam er echter niet zonder slag of stoot. “We hebben onze verhuis twee keer moeten uitstellen”, zegt Jan. “Door corona werden de werkzaamheden een poos volledig stilgelegd. Door de oorlog in Oekraïne kwam er een knik in de logistieke keten, waardoor bouwmate-rialen op zich lieten wachten. Ook het lopende
fusieverhaal had een impact op de verhuis. Op 1 april 2024 fuseren de Antwerpse ZNA en GZA Ziekenhuizen tot vzw Ziekenhuis aan de Stroom (ZAS). In de volle afwerkingsfase moesten we dus ook rekening houden met een aantal nieuwe strategische beslissingen rond de ZAS-organisatie. Zo zal nu ook het traumacenter in ZNA Cadix een plek krijgen, inclusief twee nieuwe OK-zalen en een CT-zaal. Tot slot wilden we ook niet verhuizen ‘met pen en papier’. Maar de verhuis van alle medewerkers én een nieuw elektronisch patiëntendossier op één datum organiseren was niet haalbaar. Daarom implementeerden we eerst het elektronisch patiëntendossier en vond een jaar later de verhuis plaats.”

Design, build, maintain

De nieuwbouwplannen dateerden al van vroeger, rond 2009. In 2004 fuseerden eerst de verschillende stedelijke ziekenhuizen tot ZNA. Ziekenhuis Netwerk Antwerpen (ZNA) werd zo de grootste gezondheidszorgorganisatie van België met onder andere drie algemene ziekenhuizen en zes gespecialiseerde ziekenhuizen. “Er was na die eerste fusie nood aan een positief project, en dat was een nieuwbouwziekenhuis. ZNA Cadix is er gekomen omdat drie sites vanuit ZNA moeten sluiten, waarvan ZNA Stuyvenberg, 138 jaar oud, nu recent gesloten is (Campus Sint-Erasmus sluit in 2025 en Stadsziekenhuis Sint-Elisabeth uiterlijk in 2030, red.) Al snel is men ook op zoek gegaan naar private partners via een publiek-private samenwerking (pps). Die partners met bouwexpertise moesten ook grond kunnen inbrengen, want ZNA had die grond niet. Oorspronkelijk kwamen er twee sites in aanmerking, één rond de Slachthuis-laan en hier. Een nieuw ziekenhuis aan de Slachthuislaan, dat bekt niet goed, het werd dus deze site aan Park Spoor Noord”, lacht Jan. “We zochten vooral naar een bouw-promotor die kon instaan voor het totaalpakket: design, build en maintain. Die M-component verzekerde ons dat er met heel kwaliteitsvolle materialen zou gewerkt worden.”

Slimme liften, modulaire ruimtes

Een locatie in de buurt van de stadskern impliceert een beperkte grondoppervlakte. Daarom is ZNA Cadix geen traditioneel ziekenhuis met vier of vijf bouwlagen, maar een hoogbouw van bijna 88 meter. Dat zijn 22 bouwlagen, waarvan twee ondergronds, en een capaciteit van 360 bedden. Jan: “Samen met de architecten ontwikkelden we een verticale circulatie, met minimale loop-afstanden voor het personeel en een uniek liften-systeem met 28 liften om wachttijden te vermijden. Een vlotte circulatie is essentieel voor de werking van het ziekenhuis. Heel de logistiek staat of valt met de liftsnelheid en-bezetting. Sinds de verhuisdatum hebben we reeds een aantal liftinstellingen aangepast. Ook aan de ondergrondse logistiek en mobiliteit (bezoekers parkeren enkel ondergronds, red.) en de interne signalisatie sleutelen we nog voortdurend.”

“Elke deur en elke steen heb ik op de voet gevolgd, inclusief alle meetings met alle actoren”

Inspelen op toekomstige groei was een van de eisen voor de ontwerpers van dit gebouw. Jan: “Een deel van het gebouw is laagbouw en geschikt om verder op te bouwen. Ook met de huidige nieuwbouw hebben we de flexibiliteit om modulair te groeien of te krimpen. Door een aantal medisch-strategische beslissingen gaven we zo al een heel nieuwe bestemming aan de vijftiende verdieping. Oorspronkelijk zou dat een landschapskantoor worden voor administratieve diensten, maar nu brengen we daar extra poliklinische activiteiten onder. De flexibiliteit in de architectuur/infrastructuur is zo groot dat we snel – in zes tot acht maanden – een nieuwe bestemming kunnen geven aan elke ruimte. Zo kan de nieuwe reglementering rond slaaplabo’s een impact hebben op de huidige activiteiten. Ook moeten we altijd goed inschatten wat de impact is voor anderen. Als er werken moeten uitgevoerd worden aan de elektriciteitskasten, heeft dat een grote impact voor de zorg én de patiënt.” 

Digitaal operatiekwartier

ZNA Cadix heeft ook zwaar geïnvesteerd in nieuwe technologieën voor onder andere het digitaal operatiekwartier. Jan: “Alle informatie, hetzij geschreven, hetzij op beeld, hetzij op klank, volgt altijd de arts tijdens de operatie. De arts kan dus onmiddellijk via beeld het dossier van de patiënt opvragen, of tijdens de ingreep een video opnemen en toevoegen aan het patiëntend-ossier maar evengoed streamen naar de vergader-zalen waar een groep van artsen en verpleegkundigen in spe de ingreep kunnen volgen. Als je anno 2024 zo’n digitaal operatiekwartier niet hebt, ben je niet meer state-of-the-art. Ook op vlak van rotbot-chirurgie kijken we vooruit. Tijdens de Cadix-bouw hebben we reeds extra stabilisatie voorzien voor de OK-vloeren om in de toekomst robots te plaatsen.”

Ook op vlak van duurzaamheid werden de inspanningen niet geschuwd. Jan: “Ons ventilatiecircuit met voldoende luchtcirculatie is cruciaal. Door de hoogbouw mogen ramen immers niet open. We doen aan water-recuperatie op de toiletten, we tellen 4.000 m2 groendaken, binnenkort plaatsen we zonnepanelen. We hebben ook een wkk en een geothermie-bioveld, waarbij we tot op 140 meter diepte warmte halen en recupereren. Het beheer van het gebouw, zoals temperatuur, wordt non-stop gemonitord. De voorzitter van de raad van bestuur noemt Cadix de James Bond van de ziekenhuisgebouwen”, glimlacht hij.

“De voorzitter van de raad van bestuur noemt ZNA Cadix
de James Bond van de ziekenhuisgebouwen”

Publieke zorgboulevard

Op het gelijkvloers ligt de zorgboulevard. Dat is een doorgang tussen Park Spoor Noord en de Cadix-wijk. De boulevard is een onderdeel van het stadsziekenhuis, maar tegelijkertijd een stukje publiek domein, want iedereen is er welkom. “We hopen dat ons nieuwe ziekenhuis een deel wordt van de wijk en bij uitbreiding de stad. Een levendige ontmoetingsplek. Daarom is ook ons restaurant op de derde verdieping publiek toegankelijk. Dit is een baken voor de stad én trouwens het vierde hoogste gebouw van Antwerpen.”

“We komen van ZNA Stuyvenberg – een Renault Clio van veertien jaar zonder servostuur – nu naar ZNA Cadix – een Tesla met servostuur”, vat Jan een en ander metaforisch samen. “Als je nog nooit met een elektrische auto gereden hebt, wil je die stuurbekrachtiging uitzetten. Onze ruim 1.200 medewerkers hebben dus tijd nodig om zich aan te passen. Ze zijn ruim twee jaar lang begeleid geweest om hier aan de slag te gaan. Voor sommigen was die aanpassing heel groot, en ja, er zijn ook mensen die afgehaakt hebben. Maar sinds de opening komen meer patiënten binnen op spoedgevallen. We hopen en denken ook dat het aantal sollici-tanten zal toenemen, met deze hoogtechno-logische nieuwbouw als magneetfunctie.”