Zorg is … dichtbij

Humane opvang voor mensen op de vlucht

Rode Kruis-Vlaanderen biedt een onderkomen aan ongeveer 6.500 verzoekers om internationale bescherming en ontheemden

Wereldwijd zijn miljoenen mensen op de vlucht voor oorlog, geweld en vervolging. Op zoek naar een veilige plek, komen sommigen van hen in ons land terecht. Rode Kruis-Vlaanderen biedt een onderkomen aan ongeveer 6.500 verzoekers om internationale bescherming en ontheemden. “Humane opvang bieden aan mensen op de vlucht, dat is een basisprincipe.”

Het Rode Kruis zet zich, zowel op nationaal als internationaal vlak, al jaren in voor mensen op de vlucht. In 1989 vroeg de Belgische overheid het Rode Kruis mee te werken aan de opvang van vluchtelingen in België. Vandaag telt de organisatie 23 opvangcentra over heel Vlaanderen en Brussel en één transitcentrum dat in 2022 werd opgestart om tegemoet te komen aan de grote stroom Oekraïense ontheemden. 

Het centrum in Overpelt was een van de allereerste opvangcentra in ons land. Al sinds 1991 biedt het plaats aan verzoekers om internationale bescherming. “Wat het centrum in Overpelt uniek maakt, is dat we een klein centrum zijn met 94 bewoners. Dat maakt ons centrum ook wat huiselijker, want iedereen kent iedereen. Daardoor staan we heel dicht bij onze bewoners”, vertelt Noortje Steensels, integratiemedewerker van Opvangcentrum Overpelt. 

“De bewoners kenden me amper maar nodigden me meteen uit om een maaltijd met
hen te delen en zo hun gastvrijheid en dankbaarheid te tonen.”

“Bovendien hebben we het geluk dat ons opvangcentrum zich bevindt in een voormalig hotel, waardoor het sowieso al een gezellige uitstraling heeft. We hebben een grote living die we zo huiselijk mogelijk proberen inrichten met zetels, maar er staat bijvoorbeeld ook een pooltafel en een kickertafel voor het amusement van de bewoners. Als het WK voetbal is, streamen we de matchen op groot scherm. Dan versieren we het hier ook helemaal. En dan zie je dat al die verschillende mensen met al die verschillende nationaliteiten samen supporteren voor de Belgen.”

Bewoners van Opvangcentrum Overpelt zijn zelf verantwoordelijk voor hun maaltijden en boodschappen. Ook dat zorgt voor verbinding, zowel tussen de bewoners onderling als tussen de bewoners en medewerkers van het centrum. “Voor anderen koken is plezanter en efficiënter dan alleen voor jezelf – veel bewoners koken dan ook samen in kleine groepjes. Het is hier echte wereldkeuken! Ik kan me nog herinneren hoe mensen me meteen uitnodigden voor gesprekken aan tafel en me allerlei eten aanboden toen ik hier pas begon te werken. Ze kenden me amper, maar nodigden me toch uit om een maaltijd met hen te delen en zo hun gastvrijheid en dankbaarheid te tonen. Dat vind ik echt prachtig.

Elke twee maanden hebben we een bewonersvergadering waarin we onze bewoners belangrijke informatie meedelen en waar zij ook ruimte krijgen voor inspraak in bepaalde zaken. We vinden het immers belangrijk dat iedereen die dat wil actief kan deelnemen aan het leven in het centrum. Tijdens hun verblijf krijgen ze van ons ondersteuning bij hun procedure, psychosociale begeleiding en toeleiding naar psychologische zorg indien nodig. We doen niets in hun plaats, maar wijzen hen wel in de juiste richting.”

Toen begin 2022 het conflict in Oekraïne uitbrak, transformeerde Rode Kruis-Vlaanderen in sneltempo een leegstand kantoorgebouw in Sint-Lambrechts-Woluwe tot transitcentrum met maar liefst 1.500 beschikbare plaatsen voor ontheemden. “Oorspronkelijk was de bedoeling van ons centrum dat mensen hier één tot drie dagen konden verblijven alvorens door te stromen naar andere steden en gemeenten. Zo konden ze even tot rust komen, hun verhaal doen, samen met de begeleiders de volgende stappen bespreken, vrienden of familie proberen contacteren … Even alles op een rijtje zetten dus”, vertelt Ausra Madzajute Ayhan, die adjunct-centrummanager is van Noodopvangcentrum Sint-Lambrechts-Woluwe.

“Als je zoveel mensen wil opvangen, heb je natuurlijk niet alleen ruimte maar ook medewerkers nodig. Daarom organiseerden we een jobdag waarop we in één klap vijftig mensen aanwierven. Het centrum kreeg mede dankzij hun tomeloze inzet op nog geen maand tijd vorm. Dat was niet evident, want een kantoorgebouw is uiteraard niet afgestemd op overnachtingen. Mensen verbleven slechts enkele nachten blijven in afwachting van een vaste plaats in een ander opvangcentrum. Ze waren op dat moment al heel blij met een warme douche en een dak boven hun hoofd op een veilige plek. In het begin focusten we ons dus vooral op het aanbieden van bed, bad, brood en een luisterend oor.”

Maar hoe langer het conflict duurde, hoe complexer de opvang werd. De doorverwijzing verliep steeds minder vlot en mensen moesten dus verplicht langer en langer in het noodopvang-centrum verblijven. “Eerst ging dat over weken, maar uiteindelijk werden die weken maanden. Daar was het centrum niet op afgestemd. Bovendien merkte je dat bewoners daar veel bijkomende stress door kregen, want ze leefden in heel wat onduidelijkheid. Gelukkig heeft onze staf echt alles op alles gezet om hen zo goed mogelijk te ondersteunen.”

Vandaag is het noodopvangcentrum geëvolueerd tot een uniek centrum met drie verschillende in- en uitstromen en bewoners met maar liefst veertig verschillende nationaliteiten. “We hebben momenteel een totaalcapaciteit van 1080 plaatsen. Tweehonderdvijftig plaatsen zijn nog steeds voorbehouden voor ontheemden uit Oekraïne die in transit verblijven alvorens door te stromen, de rest is voor verzoekers om internationale bescherming die hier één tot zes maanden verblijven tot ze naar een permanent opvangcentrum kunnen.

In respons op het gebrek aan opvangplaatsen, hebben we ook 95 plaatsen vrijgemaakt waarbij mensen telkens voor één nacht worden opgevangen. Een beetje zoals in een daklozenopvang dus. Ze kunnen hier op een droge en warme plek slapen en zich opfrissen. Maandelijks vangen we op die manier zo’n 1.700 mensen op. Een enorme operatie, maar als je weet dat we er daardoor voor zorgen dat mensen niet op straat moeten slapen, is het dat meer dan waard!”