Een veilige thuishaven voor meisjes
De Switch biedt meisjes uit complexe situaties een thuis waar ze kunnen werken aan hun toekomst en stap voor stap hun eigen pad kunnen bewandelen. Afdelingsverantwoordelijke Sophie en residentiebegeleider Jana verwelkomen ons in hun gezellige woonkamer en vertellen over hun job, waar De Switch voor staat en hoe ze de meisjes die ze begeleiden de leiding over hun eigen traject geven. “Wij willen een groeiplek bieden waar meisjes tijdelijk willen zijn en niet enkel moéten zijn.”
De Switch is een onderdeel van De Wissel, een begeleidingsnetwerk voor kwetsbare jongeren en jonge gezinnen in en rond het Leuvense. De afdeling werd in 2009 opgericht als een proeftuin voor meisjes, bedoeld om een veilige haven te bieden aan kwetsbare jongeren die al heel wat hebben mee-gemaakt. Vandaag worden er zestien meisjes tussen 14 en 25 jaar begeleid. In de leefgroep in Sint-Pieters-Rode is er plaats voor acht meisjes. De andere jongeren wonen thuis of op zichzelf en worden omringd door een team dat hen en hun netwerk ondersteunt.
Sophie Janssens maakte vijf jaar geleden de overstap naar De Switch, na een carrière in het onderwijs en de banksector. “Ik had altijd al de droom om met jongeren te werken waarvoor het leven niet vanzelf-sprekend verloopt”, vertelt ze. “Op een bepaald moment dacht ik: ik ben de veertig voorbij, het is nu of nooit. Alle ervaringen die ik had opgedaan in eerdere jobs kon ik hier samenbrengen in mijn functie als afdelingsverantwoordelijke.” En van haar switch naar De Switch heeft Sophie nog geen seconde spijt gehad. “Ja, de job is soms heel intens, maar tegelijk is dat ook net wat ons werk zo mooi maakt. Onze meisjes zien groeien, zien vallen en elke keer opnieuw terug zien opstaan, dat is onbetaalbaar. De Switch en bij uitbreiding De Wissel is ook een plek waar ik zelf als mens kan en mag groeien.”
Wat haar rol als afdelingsverantwoordelijke precies inhoudt, is moeilijk samen te vatten. “Ik zit eigenlijk tussen de jongeren, het team van De Switch en de organisatie van De Wissel in”, legt Sophie uit. Ze is verantwoordelijk voor de samenwerking binnen het team, de personeelsplanning en de praktische zaken rond het huis, maar ook voor het bewaken van de visie en het begeleiden van medewerkers. “Ik heb wel een kantoor, maar dat staat meestal leeg”, lacht ze. “Ik werk bijna altijd aan de keuken-tafel midden in de leefgroep. Hier loopt iedereen in en uit, en ik merk dat jongeren, begeleiders, vrijwilligers, bezoekers … dan veel sneller bij mij terechtkomen met vragen of gewoon om even een praatje te maken.”
Een huiselijke sfeer als basis voor vertrouwen
Residentiebegeleider Jana Marteaux kwam als stagiaire bij De Switch terecht en bleef daarna plakken. “Ik studeerde Sociale Readaptatiewetenschappen, een richting die je opleidt tot een breed inzetbare jeugdprofessional. Toen ik stage deed bij De Switch wist ik meteen dat ik goed zat. De manier waarop we hier met de meisjes omgaan, komt helemaal overeen met mijn persoonlijke visie. Intussen werk ik hier vier jaar. Als residentiebegeleider ben ik er voor de meisjes in het hier en nu”, vertelt ze. In haar werk krijgt Jana te maken met alles dat hoort bij het leven in de leefgroep, want in De Switch leven meisjes en begeleiding samen. “We koken samen, doen de afwas, maken huiswerk, organiseren leuke activiteiten … Maar we zijn er ook in crisis-momenten. Als iemand boos of verdrietig is, proberen we dat samen te (verwerken) een plek te geven. We willen dat de meisjes voelen dat ze op ons mogen leunen en dat ze hier een plek hebben waar ze zichzelf mogen zijn.”
Die huiselijke sfeer is een van de aspecten die erg belangrijk zijn binnen de visie van De Switch. “Dit is geen instelling, het moet echt als een thuis voelen”, benadrukt Sophie. “Zo is het hier ook ingericht. We hebben geen klinische gangen vol kamers, maar een huis waar er samen wordt gegeten en ’s avonds naar tv wordt gekeken in de woonkamer. Om het samenleven goed te laten verlopen, blijven we voortdurend in gesprek over hoe we met elkaar omgaan en welke afspraken nodig zijn om alles vlot te laten verlopen. Dat is veel effectiever dan wij die met een belerend vingertje allerlei regels proberen opleggen.”
“Die huiselijkheid zorgt er ook voor dat de meisjes zich sneller op hun gemak voelen en zich durven openstellen”, valt Jana haar bij. “Het is nu eenmaal makkelijker om te praten over wat je dwarszit terwijl je gewoon met iemand in de zetel hangt dan wanneer je heel formeel aan een bureau zit.” Daarnaast wordt er in De Switch ook sterk ingezet op leuke momenten. Zo wordt er elke avond een atelier georganiseerd waar de meisjes vrij aan kunnen deelnemen. “Dat zijn geen grootste dingen hoor, maar we proberen wel een gevarieerd aanbod te voorzien. Een creatieve workshop, een filmavond, gezelschapsspelletjes spelen … Alles kan, en we staan steeds open voor ideëen van de meisjes. Zo’n atelier moet niet piekfijn uitgewerkt zijn, het moet vooral plezant zijn.”
“Dit is geen instelling, het moet echt als een thuis voelen. We hebben geen klinische gangen vol kamers, maar een huis waar er samen wordt gegeten en ’s avonds naar
tv wordt gekeken in de woonkamer.”
Sophie Janssens
“Als ik verantwoordelijk ben voor het atelier, is het sowieso karaoke”, vertelt Jana lachend. “Ik trek dan beneden naar de bar en neem de meisjes mee. Je ziet hen dan echt meebrullen met de muziek en plezier maken. Het is zo verbindend, zowel tussen de meisjes onderling als tussen de begeleiders en de meisjes. Daarna kan ik na mijn shift naar huis rijden en denken: dat was zo leuk. Ook al hebben de meisjes een zware rugzak en allesbehalve een zorgeloos leven, op dat moment zijn ze even heel gewone, onbezorgde tieners die zich amuseren en luidkeels staan mee te zingen met Justin Bieber. Het zijn die kleine dingen die ervoor zorgen dat ze zich hier thuis voelen.”
Vrijwilligers als rolmodel en brug naar de samenleving
Verbinding staat centraal in de visie van De Switch: niet alleen tussen de meisjes en hun netwerk, maar ook om tussen De Switch en de buitenwereld. “Ons doel is om de meisjes weer in contact te brengen met de samenleving, en dat doen we ook door als organisatie nauw betrokken te zijn bij de lokale gemeenschap”, vertelt Sophie.
“We nemen deel aan buurtactiviteiten en zetten de deuren van ons huis open voor wie ons wil leren kennen. Tegelijk vinden ook vrijwilligers hun weg naar De Switch om een handje toe te steken, en zij spelen een fundamentele rol in onze werking. Ze zorgen niet alleen voor extra ondersteuning, maar fungeren ook als rolmodellen voor de meisjes. We hebben vrijwilligers met allerlei achtergronden die de meisjes laten kennis-maken met dingen waarmee ze anders misschien niet in contact zouden komen.”
“We hebben net een nieuwe tuinman uit de buurt die geregeld groenten meebrengt uit zijn moestuin. Dit weekend had hij van die enorme pompoenen bij. Voor meisjes die midden in de stad opgroeiden, was dat echt iets onvoorstelbaar. ‘Zo’n grote pompoen heb ik nog nooit gezien!’ Dat zijn van die kleine momenten die echt een verschil maken en een stukje normaliteit in hun leven brengen”, voegt Jana toe.
“Ja, de vrijwilligers brengen inderdaad normaliteit met zich mee”, bevestigt Sophie. “Net omdat ze hier niet binnen-komen met de bril van een professional. Ze reageren op een heel gewone, menselijke manier op dingen die ze hier zien gebeuren, en dat heeft meestal meer effect op dan wanneer een begeleider dat doet.”
“Als begeleider kan ik soms wel honderd keer proberen om een meisje aan te moedigen om iets te doen, maar wanneer een vrijwilliger heel gewoon vraagt: ‘Wil je mij misschien even helpen met dit of dat?’, zijn ze na één keer al mee”, vertelt Jana. “Het komt dan op een heel andere manier binnen. Dat heeft volgens mij ook te maken met het feit dat een vrijwilliger hier heel vrijblijvend is. Ze worden niet betaald om hier te zijn, dus de meisjes voelen dat ze hier echt willen zijn. Dat zorgt ervoor dat hun aanwezigheid des te meer impact heeft.”
Het belang van een sterk netwerk
De Wissel maakt deel uit van het samenwerkingsverband CANO, wat staat voor Centra voor Actieve Netwerkontwikkeling en Omgevingsondersteuning. De naam spreekt voor zich: wie zich engageert om een CANO-organisatie te zijn, engageert zich ervoor om jongeren – zelfs in complexe gezinssituaties – waar mogelijk te ondersteunen in hun eigen leefomgeving. Wanneer dit tijdelijk niet mogelijk is, blijft het belangrijk om de verbinding met hun dagelijkse context te behouden.
En dat is ook precies wat er bij De Switch gebeurt. “Onze contextbegeleiders proberen ervoor te zorgen dat ouders, familie, vrienden, pleeggezinnen … worden betrokken bij het traject van de meisjes. Meestal zijn het stukjes verbinding die hersteld moeten worden, stukjes van de puzzel die de meisjes helpen om terug hun weg te vinden”, licht Sophie toe.
“Het gebeurt regelmatig dat we met ouders, zussen, broers en grootouders werken die al lang geen contact meer hebben gehad met hun dochter. We proberen die draadjes opnieuw op te pakken om te kijken of er nog een mogelijkheid is om samen vooruit te gaan. Soms zijn dat kleine stapjes, maar elke stap is belangrijk. Het verblijf in en de begeleiding door De Switch is tijdelijk en het is belangrijk dat de jongeren, ook wanneer de hulpverlening stopt, voelen dat ze er niet alleen voorstaan. Door hen (opnieuw) in contact te brengen met een stevig netwerk en een omgeving waar ze op kunnen terugvallen, geven we hen de kans om veel sterker in hun schoenen te staan wanneer ze terugkeren naar huis of op zichzelf gaan wonen.”
Fouten maken mag, kansen krijgen ook
Een sterk netwerk alleen volstaat uiteraard niet. Het zijn uiteindelijk de meisjes zelf die hun toekomst in handen moeten – kunnen en durven – nemen. “De meisjes die bij ons komen, hebben al veel meegemaakt. Ze komen met een rugzak vol ervaringen die hen gevormd, en vaak ook gewond, hebben. Het is onze taak om die rugzak een beetje lichter te maken. Niet door die (volledig) over te nemen, maar door hen te helpen ermee om te gaan”, legt Jana uit. “De meisjes krijgen hier de kans om op hun eigen tempo te groeien en fouten te maken.”
Sophie knikt instemmend: “Dat betekent soms dat we door moeilijke momenten moeten, zowel zij als wij. Sommige meisjes testen ons uit, willen weten hoe ver ze kunnen gaan, of wij wel blijven. Ze zijn gewend aan afwijzing, aan mensen die hen verlaten als het lastig wordt. Dat willen wij net anders doen. En dat betekent soms dat ze zullen wegvluchten, soms letterlijk, soms figuurlijk. Dat is hun manier om met emoties om te gaan die ze niet kunnen plaatsen of uitdrukken. En daar begint voor ons het echte werk.”
“De meisjes die bij ons komen, hebben al veel meegemaakt. Ze komen met een rugzak
vol ervaringen die hen gevormd, en vaak ook gewond, hebben. Het is onze taak om die rugzak een beetje lichter te maken.”
Jana Marteaux
Wanneer een meisje wegloopt, kiezen ze er bij De Switch heel bewust voor om daarop niet met sancties te reageren. “We willen in de eerste plaats dat meisjes die zijn weggelopen terugkomen, en dat dit een veilige plek blijft”, vertelt Sophie. “We ontvangen hen dan ook altijd terug met warmte. Weglopen is veelal een manier om met hun emoties om te gaan, en het is aan ons om de deur open te houden. We weten dat ze soms in gevaarlijke situaties kunnen terechtkomen en dat maakt het natuurlijk extra zorgwekkend. Maar we willen hen niet wegduwen door meteen met straffen te beginnen. Het gaat erom het vertrouwen te herstellen.”
“We weten dat er iets achter schuilt wanneer ze de vlucht nemen”, gaat Jana verder. “Het is nooit zomaar, en het kan te maken hebben met spanningen die ze niet onder woorden kunnen brengen of iets dat hen getriggerd heeft. We willen dat ze bij terugkomst voelen dat ze hier op adem kunnen komen. Wij zijn er voor hen, maar dat vertrouwen moet groeien, en daar geven we hen de tijd voor. Het gaat erom hen telkens opnieuw te laten voelen dat we niet zomaar opgeven.”
“En uiteraard gaan we, eens alles wat is gaan liggen, het gesprek aan om te horen waar het precies mis ging en hoe we dat in de toekomst kunnen voorkomen”, besluit Sophie. “Vaak komt er dan heel wat naar boven dat in de weg zat, maar het is aan hen om het tempo te bepalen. Wij bieden alleen de ruimte.”
Camping Switch: een spring-plank naar de toekomst
Een van de meest indrukwekkende projecten van De Switch is … hun eigen camping! “Camping Switch is een initiatief dat we jaarlijks organiseren, waarbij we de meisjes, hun familie, vrijwilligers en buurtbewoners en het team samenbrengen in een ontspannen omgeving. Het is een soort minivakantie, weg van de dagelijkse structuur. De bedoeling is om de relaties te versterken en nieuwe verbindingen te leggen, niet alleen tussen de meisjes onderling, maar ook met hun ouders en hun bredere netwerk en onze buurt”, legt Sophie uit. “We merken dat de sfeer van zo’n kamp echt een andere dynamiek creëert, waarbij iedereen even uit zijn rol kan stappen en elkaar op een andere manier leert kennen. Het is niet alleen leuk, maar ook heel waardevol in het opbouwen van vertrouwen en veiligheid.
Soms gebeuren daar de mooiste dingen – ouders die eindelijk écht praten met hun dochter, of meisjes die zich voor het eerst durven uitspreken over dingen die ze moeilijk vinden. Het zijn momenten waarop de muren even wegvallen en er ruimte ontstaat voor openheid en groei. Voor de ouders is het ook een moment van reflectie. Ze kunnen op een andere manier naar hun dochter kijken, buiten de problematiek die niet zelden het gesprek domineert. We organiseren ook groepsactiviteiten waarbij iedereen samenwerkt, en dat is heel krachtig. Opeens zijn er geen problemen, maar alleen mensen die samen iets doen en genieten van het moment. Dat maakt Camping Switch zo bijzonder – het laat iedereen even opnieuw beginnen, met een frisse blik.”
“Ook wij kunnen op zo’n kamp op een andere manier aanwezig zijn”, meent Jana. “We zijn niet de ‘professionals’, maar maken deel uit van het geheel, waardoor de meisjes ons ook anders gaan zien. We zien hen tijdens Camping Switch ook als een volwaardig personeelslid: ze moeten solliciteren voor de functie die ze willen beoefenen en krijgen daar ook een loon voor. Ik help hen dan bij het schrijven van een motivatiebrief; een moment waarop we samen kunnen stilstaan bij hun talenten en wat ze zoal te bieden hebben. Dat alleen al maakt het een geslaagd project.”
De ervaring biedt de meisjes niet alleen een kans om te vaardigheden te ontwikkelen die ze later kunnen gebruiken en om te gaan met verantwoordelijkheden maar ook om hun zelfvertrouwen te vergroten “We hebben een jongere die vorig jaar deelnam en nu is ze teruggekomen als supervisor. Ze zei heel trots: ‘Nu mag ik hier aan iedereen uitleggen hoe het moet.’ Dat is zo’n moment waarop je ziet dat ze echt groeien”, besluit Sophie trots. “En daar doen we het voor.”